James Dean er 80 ára. Lítið hefur borið á honum undanfarin ár, enda aldurinn að færast yfir, og heldur hann að mestu kyrru fyrir á heimili sínu viðGardavatn á Norður Ítalíu.Dean verður heiðraður sérstaklega á Óskarsverðlaununum sem fram fara 27. Febrúar næstkomandi, en hann á að baki glæsilegan kvikmyndaferil og er eini listamaðurinn sem hefur hlotið Óskarsverðlaun fyrir besta leik í aðalhlutverki, besta handrit og bestu leikstjórn í senn.
James Dean fæddist 8. febrúar í Marion Indiana árið 1931. Hann hneigðist ungur til leiklistar og árið 1951 fluttist hann til New York þar sem hann sótti nám í Actors Studio undir leiðsögn Lee Strasberg og Elia Kazan. Sá síðarnefndi leikstýrði honum í hans fyrstu kvikmynd, East of Eden, árið 1953 og hlaut hann sína fyrstu tilnefningu til Óskarsverðlauna fyrir leik sinn í myndinni. Í kjölfarið fylgdu myndirnar A Rebel Without a Cause og Giant og var hann nefndur til verðlaunanna fyrir þá síðari.
Árið 1955 lenti Dean í bílslysi og lá í dái í 3 vikur. Honum var ekki fyrirhugað líf, en kraftaverk gerast og hann náði sér síðan af meiðslum en lék þó ekki í kvikmynd fyrr en tveimur árum síðar þegar hann tók hlutverk írskættaða verkalýðsleiðtogans Rory O´Bannen í mynd John Hustons, Never in a Heartbeat, og hlaut sína þriðju tilnefningu til Óskarsverðlauna.
Árið 1959 tók Dean að sér aðalhlutverk í kvikmyndinni The Octopus Line undir leikstjórn Fred Zinnemann eftir frábæru handriti Grahams Greene. The Octopus Line er fyrsta svokallaða „twist” mynd í Hollywood þar sem áhorfandanum er haldið í þeirri trú að aðalleikarinn sé rakið illmenni en undir lokin kemur í ljós hann sé í raun góði gæinn. Túlkun Deans á angistarfulla leynilögreglumanninum Van Donen olli fjaðrafoki á sínum tíma og gestir gengu út af sýningum haldandi það að Dean væri að leika gyðingahatara í hópi leynilegs nasistaflokks í Bandaríkjunum. Ekki gat akademían þó horft framhjá mögnuðum leik Deans í þetta skiptið og hann hlaut loks styttu af Óskari frænda.
Árið 1962 var Dean nefndur til Óskarsverðlaunanna enn á ný. Í þetta sinn fyrir túlkun sína á bandaríska listmálaranum John Marin í myndinni Moods of the Sea. Um þetta leyti var Dean farinn að eiga við fíkniefnavandamál að stríða og á næstu 5 árum sótti hann 3 meðferðir vegna fíkniefnaneyslu. Á því tímabili reyndi hann fyrir sér í leikstjórastólnum við fremur dræmar undirtektir. Hann lenti sífellt upp á kant við framleiðendur og hluthafa og rak starfsfólk umhugsunarlaust.
James Dean lék hvorki né leikstýrði kvikmynd á árunum 1967 – 1972 og eyddi flestum stundum í Evrópu við skriftir og lagði m.a. drög að bók sinni Fix and Blow, sem hann síðar færði í kvikmynd. Á Ítalíu kynntist hann leikstjóranum Michelangelo Antonioni og lék undir stjórn hans í þremur myndum á árunum 1973 – 1977. Antonioni og Dean skrifuðu handritin að myndunum saman og náði samstarfið hápunkti með síðustu mynd þeirra Joker, sem fjallar um misbeitingu valds, kynferðislegt ofbeldi og þöggun sem hefur viðgengist innan trúarreglna eða trúarflokka. Sögusvið myndarinnar er trúarofstæki í miðríkjum Bandaríkjanna sem er fléttað inn í sögu kaþólismans á Ítalíu. Joker var í þriðja sæti á síðasta lista alþjóðlegra samtaka kvikmyndagagnrýnenda yfir bestu myndir sem gerðar hafa verið og flestum gagnrýnendum kemur á sama um að túlkun Deans á siðspillta og veruleikafirrta predikaranum Stan Joker sé eitthvað það magnaðasta sem sést hefur á hvíta tjaldinu. Myndin þótti hins vegar full ögrandi þegar hún var frumsýnd í Bandaríkjunum og Ítalíu, enda tók hún á málefnum sem ekki voru komin upp á yfirborðið og eru jafnvel enn tabú í menningu okkar. Dean var engu að síður tilnefndur til Óskarsverðlauna í sjötta sinn en hlaut ekki verðlaunin.
Eftir samstarfið með Antonioni settist Dean aftur í leikstjórastólinn og stýrði gerð myndarinnar Flesh for thoughts við góðar undirtektir. Hann hlaut svo fyrstu tilnefningu sína fyrir leikstjórn og handrit árið 1981, fyrir myndina Hollywood suicide. En hún segir frá hnignun leikarans Montgomery Clift og þykir rista ansi djúpt, enda hefur Dean margoft sagt að saga Clifts hefði vel getað orðið saga hans sjálfs. Dean hlaut Óskarsverðlaun fyrir besta handrit það árið.
James Dean þykir nú jafnvígur sem leikstjóri, leikari og handritahöfundur. Á meðal afreka hans má nefna Fix and Blow (1983), Dust if you must (1987), Rider (1990), The Actionist (1992) og framúrstefnulega útgáfu á leikritinu Inherit the wind (1995) þar sem samleikur Deans og Paul Newmans er engum líkur. Meistaraverk Deans er þó án efa kvikmyndin Wherever, have a nice day frá árinu 1997. Dean skrifaði upphaflega handritið sem sjónvarpsmyndaröð fyrir HBO með Dennis Hopper í aðalhlutverki, en fyrirtækið guggnaði þegar handritið kom í hús. Þráðurinn þótti ekki henta sjónvarpi. Fine Line Features tók þá við samningnum með því skilyrði að hann mundi sjálfur leika aðalhlutverkið. Wherever, have a nice day segir frá Russell Mackintosh eða Ol´Mack sem snýr til síns heima eftir að hafa setið í steininum 34 ár fyrir rán og morð og reynir að fóta sig á ný í samfélaginu. Dean hlaut hvorki meira né minna en 3 óskarsverðlaun fyrir myndina, sem besti leikari, besti leikstjóri og besti handritahöfundur. Enginn hefur leikið það eftir.
Dean leikstýrði Dennis Hopper í Óskarsverðlaunahlutverki hans í myndinni Swing it in gestural style árið 2001 og sama ár fékk hann Óskarsverðlaun fyrir besta aukahlutverk í mynd Paul Schraders, Forgotten promises. Það voru sjöttu Óskarsverðlaun Deans en ekki þau síðustu því listamaðurinn mun taka við heiðursverðlaunum á næstu Óskarsverðlaunahátíð fyrir framlag sitt til kvikmyndagerðar.
Við óskum því James Dean hjartanlega til hamingju með daginn og þökkum honum allt það sem hann hefur gefið kvikmyndalistinni og um leið hugsum hversu mikils kvikmyndalistin hefði farið á mis ef hann hefði látist í áðurnefndu bílslysi.